Θυμίζουμε ότι,
Τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων:
Ας δούμε γιατί
Συχνά θα ακούσετε από τον γιατρό σας, «η εξέταση σας ήταν εκτός φυσιολογικών τιμών». Πιθανότατα η καρδιά σας αρχίζει να κτυπά πιο γρήγορα από φόβο ότι είστε ασθενείς.
Αλλά τι σημαίνει πραγματικά η φράση «εκτός φυσιολογικών τιμών»; Είναι λόγος για ανησυχία;
Η απάντηση είναι απλά ότι, ένα αποτέλεσμα εκτός των ορίων αναφοράς είναι σημάδι για περαιτέρω έλεγχο.
Τα αποτελέσματα των ιατρικών εξετάσεων – όλα τα ιατρικά δεδομένα – είναι κατανοητά μόνο όταν η εικόνα είναι ολοκληρωμένη.
Ας δούμε τον πιο κοινό δείκτη – τον καρδιακό ρυθμό . Μπορείτε να μετρήσετε τον ρυθμό που κτυπά η καρδιά σας. Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι ο «μέσος» ρυθμός είναι περίπου 70 παλμοί το λεπτό. Πώς γνωρίζουμε ποιος είναι ο «φυσιολογικός» ρυθμός; Το γνωρίζουμε βάσει μετρήσεων σε εκατομμύρια ανθρώπων σε βάθος χρόνου.
Ίσως γνωρίζετε ότι αν τρέχετε συχνά ή είστε σε γενικά καλή φυσική κατάσταση, ο καρδιακός ρυθμός σας μπορεί να είναι σημαντικά χαμηλότερος—έτσι ακόμη και ρυθμός 55 παλμών το λεπτό μπορεί να είναι «φυσιολογικός». Ας πούμε ότι ανεβαίνετε σε ένα λόφο—ο καρδιακός ρυθμός σας είναι τώρα 120 παλμοί το λεπτό. Αυτό θα ήταν υψηλό αν είστε σε ανάπαυση, αλλά «φυσιολογικό» μετά από αυτό το είδος άσκησης.
Ο καρδιακός ρυθμός σας, όπως και κάθε άλλη ιατρική παρατήρηση, πρέπει να ερμηνευτεί ως μέρος της συνολικής εικόνας του οργανισμού. Χωρίς όλες τις απαραίτητες πληροφορίες, το αποτέλεσμα δεν επιδέχεται ερμηνεία. Για να κατανοήσει τι είναι φυσιολογικό για εσάς ο ιατρός πρέπει να γνωρίζει τον «φυσιολογικό» καρδιακό ρυθμό των περισσότερων ανθρώπων της ηλικίας σας και το επίπεδο δραστηριότητας σας την ώρα της εξέτασης – ή αμέσως πριν.
Η ερμηνεία κάθε εργαστηριακής εξέτασης γίνεται μέσω σύγκρισης του αποτελέσματος με το «εύρος αναφοράς», που συχνά ονομάζεται «φυσιολογικές τιμές».
Εντούτοις οι όροι «Εύρος αναφοράς», «όρια αναφοράς» ή «τιμές αναφοράς» θεωρούνται και είναι πιο σωστοί, για τους παρακάτω λόγους.
Ορισμένες εξετάσεις δίνουν μία απλή απάντηση, ΝΑΙ/ΟΧΙ.
Αλλά οι περισσότερες εξετάσεις εκφράζονται στα πλαίσια ενός εύρους αναφοράς. Για παράδειγμα αποτελέσματα για TSH μπορεί να είναι: 1.5 mIU / L , εύρος αναφοράς 0.3 – 4.2 mIU / L . Αυτό το αποτέλεσμα φαίνεται ότι είναι στο «φυσιολογικό» εύρος.
Πώς ορίστηκε αυτό το εύρος αναφοράς;
Απάντηση: με μετρήσεις μεγάλου αριθμού υγιών ανθρώπων και παρατήρηση του τι φαίνεται να είναι «φυσιολογικό» για αυτούς.
Το πρώτο βήμα για τον προσδιορισμό ενός εύρους αναφοράς είναι να προσδιοριστεί ο πληθυσμός στον οποίο θα εφαρμοστεί αυτό το εύρος, για παράδειγμα υγιείς άνδρες 20 ως 30 ετών. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων αυτής της κατηγορίας θα ελεγχθεί για μία συγκεκριμένη εργαστηριακή εξέταση. Κατόπιν θα υπολογιστεί η μέση τιμή και το εύρος των τιμών (συν-πλην 2 τυπικές αποκλίσεις). Αυτό το στατιστικό εύρος είναι το εύρος αναφοράς .
Ο όρος «εύρος αναφοράς» προτιμάται έναντι του όρου «φυσιολογικές τιμές» επειδή ο πληθυσμός αναφοράς μπορεί να οριστεί με ακρίβεια. Έτσι, αντί να υπονοούμε ότι το αποτέλεσμα της εξέτασης θα συγκριθεί με ένα όχι ικανοποιητικά ορισμένο «φυσιολογικό» πρότυπο, το «εύρος αναφοράς» δείχνει ότι τα αποτελέσματα συγκρίνονται με καλά προσδιορισμένο και γνωστό πληθυσμό. Όταν εξετάζονται αποτελέσματα διαφορετικών πληθυσμών, σύντομα γίνεται κατανοητό ότι αυτό που είναι «φυσιολογικό» για ένα πληθυσμό μπορεί να μην είναι φυσιολογικό για ένα άλλο. Για παράδειγμα, η κύηση αλλάζει σημαντικά την χημεία του οργανισμού, έτσι οι έγκυες γυναίκες έχουν διαφορετικά εύρη αναφοράς για κάποιες εξετάσεις.
Για πολλές εξετάσεις δεν υπάρχει ένα μόνο εύρος αναφοράς, που εφαρμόζεται σε όλους, επειδή οι τιμές επηρεάζονται από την ηλικία και το φύλο του ασθενούς, όπως και από άλλους παράγοντες.
Ορισμένα παραδείγματα
1. Η αλκαλική φωσφατάση είναι ένα ένζυμο που βρίσκεται στα κύτταρα που
κατασκευάζουν οστά, έτσι η συγκέντρωση του στο αίμα αυξάνεται ανάλογα με
τον ρυθμό παραγωγής οστικού ιστού. Σε ένα παιδί ή έφηβο, υψηλό επίπεδο
αλκαλικής φωσφατάσης είναι όχι μόνο φυσιολογικό, αλλά και επιθυμητό—το
παιδί πρέπει να δημιουργήσει και να αυξήσει τον οστικό ιστό του. Αν όμως
βρεθούν τα ίδια υψηλά επίπεδα σε ένα ενήλικα, είναι σημάδι
προβλημάτων—οστεοπόρωση, μεταστατική νόσος των οστών (επιπλέον
αύξηση των οστών που οφείλεται σε όγκους), ή και άλλες καταστάσεις. Η
εμπειρία από τον έλεγχο μεγάλου αριθμού ατόμων επιτρέπει την δημιουργία
ευρών αναφοράς, ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα.
2. Η αιμοσφαιρίνη και ο αιματοκρίτης μειώνονται φυσιολογικά κατά την
διαδικασία της γήρανσης.
3. Το φύλο του ασθενούς είναι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας:
• Η κρεατινίνη παράγεται σαν φυσικό υποπροϊόν της μυϊκής δραστηριότητας
και απομακρύνεται από την κυκλοφορία του αίματος μέσω των νεφρών.
Συχνά προσδιορίζεται σαν μέτρο της σωστής λειτουργίας των νεφρών.
Επειδή οι άνδρες έχουν γενικά περισσότερη μυϊκή μάζα από τις γυναίκες, η
άνω τιμή του εύρους αναφοράς των ανδρών είναι υψηλότερη από των
γυναικών.
• Το ένζυμο CK-MB παρουσιάζει μία παρόμοια κατάσταση. Ελευθερώνεται
στην κυκλοφορία του αίματος από τραυματισμένους μυς και υψηλά επίπεδα
CK-MB δείχνουν καταστροφή του καρδιακού μυός, έτσι αυτό το ένζυμο είναι
ένας από τους καρδιακούς δείκτες για τη διάγνωση καρδιακής προσβολής.
Λόγω της μεγαλύτερης μυϊκής τους μάζας οι άνδρες οι άνδρες έχουν
περισσότερο ένζυμο στην κυκλοφορία. Όταν η εξέταση αυτή
πρωτοχρησιμοποιήθηκε, πολλές ηλικιωμένες γυναίκες έδειχναν σημαντικά
χαμηλότερα επίπεδα CK-MB και, έτσι, δεν περνούσαν το όριο που
πιστευόταν τότε ότι ήταν ενδεικτικό καρδιακής προσβολής, με αποτέλεσμα
να μην εντοπίζονται πολλά περιστατικά σε αυτή την ηλικιακή ομάδα.
4. Η απώλεια αίματος κατά την έμμηνο ρύση μπορεί να προκαλέσει χαμηλά
επίπεδα αιμοσφαιρίνης και αιματοκρίτη σε προ-εμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Όλα αυτά τα παραδείγματα είναι χαρακτηριστικά εξετάσεων όπου το εύρος αναφοράς εξαρτάται ταυτόχρονα από το φύλο και την ηλικία.
Τα εργαστήρια γενικά αναγράφουν τα αποτελέσματα εξετάσεων μαζί με ένα εύρος αναφοράς, που σχετίζεται με την ηλικία και το φύλο σας. Ο ιατρός σας θα ερμηνεύσει τα αποτελέσματα βάσει της προσωπικής του γνώσης των λοιπών χαρακτηριστικών σας, συμπεριλαμβανομένων φαρμάκων που τυχόν λαμβάνετε.
Πληθώρα πρόσθετων παραγόντων μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα σας: λήψη καφεΐνης, καπνού, αλκοόλ, βιταμίνης C, η δίαιτα σας, το στρες ή το άγχος, η κύηση.
Ακόμη και η στάση του σώματος κατά την αιμοληψία μπορεί να επηρεάσει κάποια αποτελέσματα, όπως και η εντατική άσκηση.
Για παράδειγμα η αλβουμίνη και τα ιόντα ασβεστίου μπορεί να αυξηθούν όταν σηκωθείτε από την ύπτια σε όρθια θέση.
Παράγοντες, φαινομενικά άσχετοι, όπως το είδος της εργασίας σας, το υψόμετρο και η απόσταση από την θάλασσα μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα.
Η τακτική άσκηση επηρεάζει τα αποτελέσματα—ειδικά αυξάνονται τα αποτελέσματα της κινάσης της κρεατίνης (CK), αμινοτρανσφεράσης του ασπαρτικού οξέος (AST) και της γαλακτικής αφυδρογονάσης (LDH).
Επιπρόσθετα, η τεστοστερόνη, η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και ο αριθμός των αιμοπεταλίων μπορούν να αυξηθούν σε ανθρώπους που κάνουν έντονη άσκηση για μεγάλα χρονικά διαστήματα, όπως δρόμους μεγάλων αποστάσεων ή/και άρση βαρών.
Η επίδραση όλων αυτών των παραγόντων υπογραμμίζει τη σημασία της δειγματοληψίας με τυποποιημένο τρόπο για την εκτέλεση και ερμηνεία εργαστηριακών εξετάσεων.
Είναι σημαντικό να ακολουθείτε πιστά τις οδηγίες του ιατρού σας για σωστή προετοιμασία για την εξέταση, όπως προσέλευση για αιμοληψία νωρίς το πρωί, χωρίς λήψη τροφής. Έτσι το δείγμα σας θα μοιάζει με τα δείγματα του αντίστοιχου πληθυσμού αναφοράς και τα αποτελέσματα θα είναι συγκρίσιμα.
Για κάποιες εξετάσεις, όπως η χοληστερόλη, αντί να ενδιαφερόμαστε για το «φυσιολογικό» εύρος, η πλειοψηφία των ανθρώπων χρειάζεται μόνο να εξετάζει αν το αποτέλεσμα τους είναι κάτω ή πάνω από μία τιμή, που συχνά αναφέρεται ως «σημείο λήψης ιατρικής απόφασης». Αν, για παράδειγμα, όπως δείχνουν οι μελέτες, μία τιμή χοληστερόλης 200 mg/dL είναι το όριο πάνω από το οποίο ο κίνδυνος για καρδιακή νόσο επιβάλλει ιατρική παρέμβαση, τότε δεν έχει και τόση σημασία αν αυτό το αποτέλεσμα βρίσκεται στο στατιστικά «φυσιολογικό» εύρος.
Υπάρχουν επιπλέον εξετάσεις για τις οποίες το «φυσιολογικό» εύρος δεν έχει σημασία. Όταν, για παράδειγμα, ελέγχεται η ποσότητα ενός φαρμάκου στο αίμα ενός ατόμου που έχει χάσει τις αισθήσεις του, ο ιατρός θα ερμηνεύσει το αποτέλεσμα βάσει των πιθανών επιδράσεων του φαρμάκου σε αυτά τα επίπεδα, όχι βάσει του εύρους αναφοράς.
Επιπρόσθετα, κλινικά σημαντικές, πολύ μεγάλες αλλαγές στα αποτελέσματα εξετάσεων ενός ατόμου, πρέπει να προκαλέσουν την προσοχή του ιατρού, ακόμη και αν αυτά τα αποτελέσματα είναι μέσα στο εύρος αναφοράς.
Τι σημαίνει όταν το αποτέλεσμα μου είναι εκτός εύρους αναφοράς;
Κατά πρώτον, υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους ένα αποτέλεσμα είναι εκτός εύρους αναφοράς, παρόλο που το άτομο έχει καλή υγεία:
Έτσι, μία τιμή εκτός του καθιερωμένου εύρους αναφοράς που δίδει το εργαστήριο μπορεί να μη σημαίνει κάτι το σημαντικό. Γενικά, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι λίγο χαμηλότερο ή ψηλότερο από τα όρια του εύρους αναφοράς και να είστε απολύτως υγιής.
Κατά δεύτερο, ένα αποτέλεσμα εκτός του εύρους αναφοράς μπορεί να δείχνει κάποιο πρόβλημα και να απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση. Ο ιατρός θα αξιολογήσει τα αποτελέσματα βάσει του ιατρικού ιστορικού, της φυσικής εξέτασης και άλλων σχετικών παραγόντων για να προσδιορίσει αν ένα αποτέλεσμα εκτός εύρους αναφοράς σημαίνει κάτι το σημαντικό.
Το πρώτο πράγμα που μάλλον θα κάνει ο ιατρός είναι να επαναλάβει την εξέταση στο ίδιο ή σε νέο δείγμα. Ίσως η μετρούμενη ουσία (αναλύτης) έτυχε να είναι αυξημένη την ημέρα της δειγματοληψίας λόγω ενός ή περισσότερων από τους παραπάνω παράγοντες ή ίσως κάτι συνέβη στο δείγμα (το δείγμα αίματος δεν κρατήθηκε στο ψυγείο, ο ορός δεν αποχωρίστηκε από τα έμμορφα συστατικά σύντομα, ή το δείγμα εκτέθηκε σε ζέστη ή έντονο φως). Ο ιατρός επίσης θα συγκρίνει το αποτέλεσμα με τυχόν προηγούμενα για να αποκτήσει καλύτερη άποψη για το τι είναι φυσιολογικό για την κάθε περίπτωση.
Τα εργαστήρια γενικά αναφέρουν τα ευρήματα τους βάσει της ηλικίας και του φύλου, όπου απαιτείται και αφήνουν τον θεράποντα να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα, βάσει παραγόντων όπως δίαιτα, επίπεδο φυσικής δραστηριότητας ή λήψη φαρμάκων. Αν ένα αποτέλεσμα σας είναι εκτός εύρους αναφοράς, συζητήστε με τον ιατρό σας για το τι σημαίνει και τι επόμενα βήματα πρέπει να γίνουν.
Αν γνωρίζετε ειδικές περιστάσεις που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα μίας εξέτασης, αναφέρετε τις στον ιατρό σας, μην υποθέτετε ότι ο ιατρός θα σκεφθεί όλες τις πιθανές περιστάσεις.
Υπάρχουν πολύ λίγες ουσίες ιατρικού ενδιαφέροντος, των οποίων ο προσδιορισμός έχει τυποποιηθεί, όπως η χοληστερόλη, το σάκχαρο και το προστατικό αντιγόνο. Για αυτές τις λίγες εξετάσεις έχει γίνει τεράστια παγκόσμια προσπάθεια για να ευθυγραμμιστούν όλες οι εργαστηριακές μέθοδοι και οι τρόποι απόδοσης των αποτελεσμάτων.
Για τις υπόλοιπες ουσίες, το εύρος αναφοράς μπορεί να είναι διαφορετικό από εργαστήριο σε εργαστήριο. Τα εργαστήρια χρησιμοποιούν διαφορετικά είδη εξοπλισμού και διαφορετικές μεθόδους ανάλυσης. Αυτό σημαίνει ότι κάθε εργαστήριο πρέπει να προσδιορίσει το δικό του εύρος αναφοράς και να συνοδεύει κάθε αποτέλεσμα με το συγκεκριμένο εύρος. Έτσι, ο ασθενής και ο ιατρός πρέπει να παίρνουν υπόψη το εύρος αναφοράς του εκάστοτε εργαστηρίου, που έκανε την ανάλυση και όχι κάποιο θεωρητικό ή «ιδεώδες» εύρος αναφοράς, που έχει δημοσιευτεί σε κάποιο βιβλίο.
Υπάρχει επίσης έλλειψη ομοιογένειας μεταξύ των μονάδων μέτρησης, που χρησιμοποιούν τα εργαστήρια, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Στην χώρα μας χρησιμοποιούνται τόσο οι λεγόμενες «συμβατικές» μονάδες, όσο και το «διεθνές σύστημα» (μονάδες SI). Για παράδειγμα, το εύρος αναφοράς για τον σίδηρο μπορεί να εκφραστεί σε συμβατικές μονάδες µg/L (μικρογραμμάρια ανά λίτρο), ενώ στο σύστημα SI θα ήταν µmol/L (μικρογραμμομόρια ανά λίτρο). Αν δεν δοθεί η πρέπουσα σημασία, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει μεγάλη σύγχυση και ανησυχία.
Στόχος μας είναι να είστε καλύτερα πληροφορημένοι, αλλά σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να θεωρήσετε ότι μπορούμε να υποκαταστήσουμε την επικοινωνία με τον ιατρό σας. Μπορούμε και Πρέπει να σας βοηθήσουμε να κατανοήσετε γιατί γίνεται μία εξέταση, αλλά εάν χρειάζεστε περαιτέρω ερμηνεία των αποτελεσμάτων σας, είναι αναγκαίο να μιλήσετε με τον ιατρό σας, που έχει όλες τις πληροφορίες.
Υπάρχουν δύο βασικές εσφαλμένες αντιλήψεις σχετικά με τα αποτελέσματα εξετάσεων και το εύρος αναφοράς:
Α: Μύθος: «Ένα αποτέλεσμα εκτός ορίων είναι σημάδι προβλήματος.»
Αλήθεια: Ένα αποτέλεσμα εκτός ορίων μπορεί να δείξει πραγματικό πρόβλημα,
αλλά μπορεί και όχι—το μόνο βέβαιο είναι ότι ο ιατρός σας πρέπει να το
διερευνήσει περαιτέρω. Μπορεί να έχετε μία τιμή εκτός ορίων και να μην συμβαίνει
τίποτα—αλλά ο ιατρός σας θα πρέπει να προσπαθήσει να βρει την αιτία.
Είναι πιθανό το αποτέλεσμα σας να ανήκει σε εκείνο το τμήμα του 5% των υγιών
ανθρώπων, που οι τιμές τους είναι εκτός του στατιστικού εύρους τιμών. Επιπλέον,
υπάρχουν πολλοί λόγοι για ένα αποτέλεσμα εκτός ορίων χωρίς πραγματικό
πρόβλημα:
Υψηλό αποτέλεσμα σακχάρου μπορεί να σχετίζεται με προηγηθείσα λήψη τροφής
και όχι με διαβήτη.
Ένα υψηλό αποτέλεσμα λιπιδίων μπορεί να οφείλεται στο ότι δεν τηρήσατε πιστά
τις οδηγίες για νηστεία πριν την δειγματοληψία.
Υψηλά ηπατικά ένζυμα μπορεί να είναι προσωρινό αποτέλεσμα κατανάλωσης
αλκοόλ και όχι σημάδι κίρρωσης.
Νέα φάρμακα μπαίνουν στην αγορά συνεχώς και τα εργαστήρια δεν προλαβαίνουν
να αξιολογήσουν την επίδραση τους στις εξετάσεις. Δεν είναι σπάνιο η λήψη
φαρμάκων να επηρεάζει σημαντικά τις τιμές εξετάσεων, που μπορεί να
εμφανίζονται ψευδώς ψηλές ή χαμηλές.
Πιθανότατα, ο ιατρός σας θα θέλει επανάληψη της εξέτασης. Κάποια αποτελέσματα
εκτός ορίων εξαφανίζονται από μόνα τους, ειδικά εκείνα που είναι κοντά στα όρια.
Ο ιατρός θα ψάξει για τους λόγους εμφάνισης τέτοιων αποτελεσμάτων. Σημαντικό
ρόλο θα παίξει το πόσο μακριά από το εύρος αναφοράς είναι το αποτέλεσμα σας.
Αν η περαιτέρω διερεύνηση δείξει πρόβλημα, ο ιατρός σας θα το αντιμετωπίσει.
Εντούτοις ένα μόνο εργαστηριακό αποτέλεσμα μπορεί να απαντήσει σε ελάχιστα
ιατρικά ερωτήματα.
Β: Μύθος: «Αν όλα τα αποτελέσματα μου είναι φυσιολογικά, δεν υπάρχει κάτι για
να ανησυχώ.»
Αλήθεια: Οπωσδήποτε είναι καλό σημάδι, αλλά είναι μόνο μία ομάδα ενδείξεων
για τα παραπάνω, όχι εγγύηση. Υπάρχει συχνά μεγάλος βαθμός επικάλυψης μεταξύ
αποτελεσμάτων υγιών και ασθενών, έτσι υπάρχει πάντα μία μικρή πιθανότητα για
πρόβλημα, που δεν ανιχνεύεται ακόμη. Όπως τα αποτελέσματα κάποιων υγιών
είναι έξω από το εύρος αναφοράς, έτσι και αποτελέσματα εργαστηριακών
εξετάσεων ασθενών μπορεί να είναι εντός του εύρους αναφοράς.
Αν προσπαθείτε να ακολουθήσετε υγιεινό τρόπο ζωής, πάρτε το σαν καλό σημάδι
και συνεχίστε. Αν όμως έχετε συνήθειες υψηλού κινδύνου, όπως κατανάλωση
ναρκωτικών ή αλκοόλ ή φτωχή δίαιτα, τότε καλά αποτελέσματα σημαίνουν
πιθανότατα «ως εδώ καλά» και οι πιθανές επιπτώσεις απλά δεν έχουν φτάσει
ακόμη ως εσάς. Ένα καλό αποτέλεσμα δεν πρέπει με κανένα τρόπο να εκληφθεί ως
άδεια για ανθυγιεινό τρόπο ζωής.
Αν προηγουμένως είχατε αποτελέσματα εκτός εύρους αναφοράς, τα φυσιολογικά
αποτελέσματα είναι οπωσδήποτε καλά νέα. Ο ιατρός σας όμως θα θελήσει να κάνει
επαναληπτικές εξετάσεις λίγους μήνες αργότερα, για να βεβαιωθεί ότι είστε στο
σωστό δρόμο και να καταγράψει, τάσεις αλλαγής.
Είμαστε συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ,
για την κάλυψη των ιατρικών σας εξετάσεων.