Χαρακτηρισμένη ως “μάστιγα” της εποχής μας, “σύγχρονη επιδημία”, νόσος του “δυτικού τρόπου ζωής”. Παρότι υπάρχουν αναφορές σ’ αυτόν εδώ και περίπου 3500 χρόνια, σήμερα είναι επίκαιρος όσο ποτέ.
Οι πρώτες αναφορές στα συμπτώματά του διαβήτη ως μια νόσος που προκαλεί πολλά ούρα και απίσχναση χωρίς πόνο, υπάρχουν στον “πάπυρο Ebers”, ένα χειρόγραφο της αρχαίας Αιγύπτου που χρονολογείται περί το 1500 πΧ.
Αργότερα (1ος – 2ος αιώνας μΧ), ο Έλληνας γιατρός Αρεταίος) του έδωσε και το όνομα που χρησιμοποιούμε μέχρι σήμερα, λόγω της μεγάλης δίψας των ασθενών που τους οδηγεί στο να πίνουν πάρα πολύ νερό, το οποίο όμως “διαβαίνει” αναλλοίωτο από τον οργανισμό τους και βγαίνει στα ούρα.
Ένα τόσο παλιό πρόβλημα, σήμερα έχει αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας, ενώ με μία δόση υπερβολής ίσως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως ‘πανδημία’ ιδιαίτερα σε λαούς που έχουν υιοθετήσει τον δυτικό τρόπο ζωής.
Ως αιτίες αναφέρονται η καθιστική ζωή, η κακή διατροφή και η παχυσαρκία των δυτικών κοινωνιών ως επί το πλείστο (όπως η δική μας).
Στη χώρα μας αφορά το 10-12% του γενικού πληθυσμού, αφορά δηλαδή περίπου 1- 1,2 εκατομμύρια συμπολίτες μας. Αν προσθέσουμε τα άτομα με προδιαβήτη καθώς επίσης και τα άτομα που έχουν διαβήτη αλλά δεν το γνωρίζουν, τότε πλησιάζουμε στα 2 εκατομμύρια. Με αναγωγή σε απλούς αριθμούς σε κάθε πενταμελή οικογένεια άνω των 45 ετών τουλάχιστον ένα άτομο πάσχει από διαβήτη.
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από διαταραχή του μεταβολισμού των διαφόρων συστατικών της τροφής. Αυτή η διαταραχή, αφορά πρωτίστως τους υδατάνθρακες (τα σάκχαρα) και οφείλεται στην έλλειψη μιας ορμόνης (απόλυτη ή σχετική) που παράγεται από το πάγκρεας, της ινσουλίνης. Η ινσουλίνη είναι η ορμόνη που επιτρέπει στη γλυκόζη (το “σάκχαρο”) να εισέλθει στα διάφορα κύτταρα του οργανισμού ώστε να “καεί” και να παράγει ενέργεια για τις διάφορες λειτουργίες τους. Όταν η ινσουλίνη δεν υπάρχει ή δεν αρκεί για να καλύψει τις ανάγκες του οργανισμού, η γλυκόζη παραμένει και κυκλοφορεί στο αίμα (σε αυξημένες συγκεντρώσεις), ενώ τα κύτταρα στερούνται το κυριότερο “καύσιμό” τους.
Δύο παράγοντες παίζουν ρόλο για να υπάρξει αυτή η διαταραχή στο μεταβολισμό.
Α. Η περιορισμένη δυνατότητα του παγκρέατος να παράγει ινσουλίνη. Η δυνατότητα αυτή καθορίζεται κυρίως γενετικά, εξ’ ου και η προδιάθεση που μπορεί να έχει κάποιος με οικογενειακό ιστορικό διαβήτη.
Β. Η αυξημένη “αντίσταση” όλων των κυττάρων του οργανισμού στο να χρησιμοποιήσουν την ινσουλίνη που κυκλοφορεί. Αυτή η αντίσταση είναι που
δημιουργεί αυξημένες ανάγκες σε ινσουλίνη, τις οποίες το πάγκρεας πολλές φορές δεν μπορεί να καλύψει. Αυτός ο παράγοντας αυξάνεται με την παχυσαρκία και την καθιστική ζωή και είναι τελικά κυρίως υπεύθυνος για την “επιδημία” διαβήτη που βιώνουμε.
Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι διαβήτη (τύπος 1 και τύπος 2).
Α. Ο τύπος 1, οφείλεται σε καταστροφή του παγκρέατος από αντισώματα που παράγει ο ίδιος ο οργανισμός για άγνωστο λόγο (αυτοάνοσος διαβήτης). Συνήθως συμβαίνει σε μικρή ηλικία, γι’ αυτό και κάποτε τον ονομάζαμε “νεανικό” διαβήτη. Η καταστροφή αυτή είναι πλήρης, με αποτέλεσμα να υπάρχει απόλυτη έλλειψη ινσουλίνης και να χρειάζεται εξαρχής χορήγησή της με ένεση, εξ’ ου και ο παλιότερος όρος “ινσουλινοεξαρτώμενος” διαβήτης. Μια παραλλαγή αυτού του αυτοάνοσου τύπου έχει αναγνωριστεί πρόσφατα, στους ενήλικες και αναφέρεται με τα αρχικά LADA (Latent Αutoimmune Diabetes in Adults).
Β. Ο τύπος 2, κυρίως χαρακτηρίζεται από “αντίσταση” στην ινσουλίνη. Είναι αυτός που παραδοσιακά αναφερόταν ως διαβήτης των ενηλίκων αλλά, με την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια, δυστυχώς μπορεί να εμφανίζεται πλέον σε κάθε ηλικία. Σε αυτόν τον τύπο, που είναι και ο συχνότερος, το πάγκρεας εκκρίνει ινσουλίνη η οποία όμως δεν φτάνει για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του οργανισμού. Με την πάροδο των ετών, λόγω της φυσικής φθοράς του παγκρέατος, η έλλειψη ινσουλίνης συνεχώς επιδεινώνεται μέχρι και πλήρους εξαφάνισης σε αρκετές περιπτώσεις.
Γ. Ο διαβήτης της εγκυμοσύνης αποτελεί ξεχωριστή οντότητα. Μοιάζει αρκετά με τον τύπο 2 λόγω του ότι κι εδώ αναπτύσσεται αντίσταση στην ινσουλίνη. Η αντίσταση αυτή οφείλεται σε διάφορες ορμόνες που φυσιολογικά εκκρίνονται κατά την εγκυμοσύνη (με κυριότερη το πλακουντιακό γαλακτογόνο) και συνεχώς αυξάνεται κατά το 2ο και 3ο τρίμηνο της κύησης. Όταν το πάγκρεας δεν καταφέρνει να υπερνικήσει αυτή την αντίσταση εμφανίζεται η διαταραχή στο σάκχαρο. Η κατάσταση αυτή δεν είναι και τόσο σπάνια, αφού υπολογίζεται ότι (στις δικές μας κοινωνίες) εμφανίζεται σε 2-4 από τις 100 εγκυμοσύνες. Παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για κάτι τέτοιο είναι η ηλικία της γυναίκας (>30 ετών), το αυξημένο σωματικό της βάρος, το κληρονομικό της ιστορικό, οι προηγούμενες διαταραχές του σακχάρου κ.ά. Είναι πολύ σημαντικό να διαγνωσθεί και να αντιμετωπιστεί κατάλληλα, γιατί μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές τόσο στο έμβρυο όσο και στη γυναίκα. Γι’ αυτό το λόγο σε κάθε έγκυο γίνονται σχετικές εξετάσεις τόσο στην αρχή της εγκυμοσύνης (σάκχαρο αίματος) όσο και κατά την 24η-28η εβδομάδα (δοκιμασία ανοχής γλυκόζης, γνωστή ως “καμπύλη σακχάρου”). Μετά τον τοκετό, στις περισσότερες περιπτώσεις η διαταραχή υποχωρεί πλήρως. Κάποιες φορές όμως μπορεί είτε να παραμείνει ως τύπος 2 είτε να εμφανιστεί ξανά ως τύπος 2 μετά από διάστημα κάποιων μηνών.
Άλλοι ειδικοί τύποι διαβήτη, κυρίως σχετιζόμενοι με κληρονομικές διαταραχές είναι εξαιρετικά σπάνιοι και η ανάλυσή τους δεν έχει νόημα.
Ο διαβήτης μπορεί να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα που θεωρούνται πλέον κλασικά.
Καταρχάς, όταν το σάκχαρο στο αίμα ξεπεράσει το όριο που μπορούν να κρατήσουν οι νεφροί, αυτό διαφεύγει στα ούρα συμπαρασύροντας νερό και προκαλώντας πολυουρία. Εφόσον χάνεται πολύ νερό με τα ούρα, εμφανίζεται ξηροστομία και στη συνέχεια πολυδιψία, με σκοπό να αποκατασταθεί η διαταραγμένη ισορροπία. Επίσης, επειδή τα κύτταρα δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γλυκόζη, εμφανίζεται ελάττωση της μυϊκής κυρίως μάζας και κατά συνέπεια “ανεξήγητη” απώλεια βάρους, την οποία ο οργανισμός μάταια προσπαθεί να αντισταθμίσει με πολυφαγία.
Αυτά τα συμπτώματα όμως εμφανίζονται μόνο σε πολύ υψηλές τιμές σακχάρου. Αν μιλάμε για τύπο 1, η έναρξη του οποίου είναι απότομη και θορυβώδης, τα παραπάνω μας κατευθύνουν έγκαιρα σε εξετάσεις και τελικά στη διάγνωση. Στον τύπο 2 όμως, του οποίου η πορεία είναι πολύ πιο αργή και “ύπουλη”, πολλές φορές όταν εμφανιστούν τα συμπτώματα είναι ήδη πολύ αργά και έχουν ήδη εγκατασταθεί επιπλοκές. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται ότι είναι δυνατόν ο διαβήτης να διατρέχει τέτοια σιωπηλή και καταστροφική πορεία ακόμα και δέκα- δώδεκα χρόνια πριν τη διάγνωση. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό η πάθηση να ανιχνευθεί ενεργά, με τους κατάλληλους προληπτικούς ελέγχους.
Η πρώτη εξέταση που πρέπει να κάνει κανείς τακτικά (πχ στον ετήσιο έλεγχο), ειδικά αν είναι παχύσαρκος ή μετά από κάποια ηλικία, είναι η εξέταση σακχάρου νηστείας, του οποίου οι φυσιολογικές τιμές είναι <110mg/dl. Μια τιμή 110- 126mg/dl βρίσκεται στη γκρίζα ζώνη του ονομαζόμενου “προ-διαβήτη” και θα πρέπει να μας θορυβήσει και να μας οδηγήσει σε περαιτέρω έλεγχο, ενώ η τιμή >126mg/dl (εφόσον επιβεβαιωθεί) θέτει επίσημα τη διάγνωση του διαβήτη.
Η εξέταση που θα ξεκαθαρίσει τις αμφίβολες περιπτώσεις είναι η δοκιμασία ανοχής γλυκόζης (“καμπύλη”). Σε αυτήν πάλι μετράμε το σάκχαρο, αλλά εκτός από νηστικοί το μετράμε και 2 ώρες μετά από την πόση διαλύματος με 75γρ γλυκόζη. Στις 2 ώρες φυσιολογικά πρέπει να είναι <140mg/dl. Τιμές 140-200 δηλώνουν πάλι “προ- διαβήτη”, ενώ >200mg/dl είναι επίσημα διαβήτης. Και ενώ ο προ-διαβήτης αντιμετωπίζεται με δίαιτα-άσκηση και απώλεια βάρους, ο διαβήτης χρειάζεται πάντα και φαρμακευτική θεραπεία.
Η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη (HbA1c), μια εξέταση που δείχνει το μέσο όρο των επιπέδων σακχάρου κατά το τελευταίο τρίμηνο, δεν χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του διαβήτη (τουλάχιστον στην Ευρώπη). Χρησιμοποιείται για την παρακολούθηση της ρύθμισης των ασθενών με διαβήτη, αλλά ίσως δίνει και κάποιες χρήσιμες πληροφορίες και στην περίπτωση του προ-διαβήτη.
Ο σκοπός της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας του διαβήτη είναι η πρόληψη των επιπλοκών του. Και πέρα από τις οξείες και επείγουσες επιπλοκές ενός πολύ αυξημένου σακχάρου (>400-500mg/dl) όπως η κετοξέωση και το υπερωσμωτικό κώμα, ο διαβήτης έχει κυρίως χρόνιες επιπλοκές, αποτέλεσμα των μετρίως αυξημένων τιμών που παραμένουν και δρουν επί μακρόν. Αυτές οι χρόνιες επιπλοκές οφείλονται κατά κύριο λόγο στις βλάβες που προκαλούνται στις μικρές και μεγάλες αρτηρίες (μικρο- και μακρο-αγγειακές επιπλοκές) και στα νεύρα (διαβητική νευροπάθεια). Αυτές είναι και που προκαλούν το μεγαλύτερο μέρος της θνησιμότητας (από εμφράγματα και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια) και της νοσηρότητας (λόγω ακρωτηριασμών, τύφλωσης, νεφρικής ανεπάρκειας κ.ά.).
Η θεραπεία του διαβήτη, όπως και η παθογένειά του, έχει δύο συνιστώσες που αρκετές φορές είναι απαραίτητες σε συνδυασμό. Οι παρεμβάσεις μας λοιπόν στοχεύουν αφενός στην αύξηση της συγκέντρωσης της ινσουλίνης στο αίμα και αφετέρου στη μείωση της “αντίστασης” του οργανισμού στην ινσουλίνη.
Η δίαιτα, η άσκηση και η απώλεια του πλεονάζοντος βάρους είναι η βάση κάθε αντιδιαβητικής θεραπείας. Τα μέτρα αυτά δρουν μέσω της μείωσης της αντίστασης και τελικά των αναγκών σε ινσουλίνη. Παρότι όμως είναι άκρως απαραίτητα, σύμφωνα με όλες τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες δεν αρκούν για την αντιμετώπιση του διαβήτη. Εξαίρεση σ’ αυτό αποτελεί ο διαβήτης της κύησης, ο οποίος πολλές φορές αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά μόνο με σωστή υγιεινοδιαιτιτική αγωγή.
Ο διαβήτης δεν είναι μια κατάσταση απλή. Δεν είναι κάτι που μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει μόνος του, χωρίς την κατάλληλη αγωγή. Δεν είναι το “αθώο ζαχαράκι” που ανέβηκε και πρέπει απλά να προσέξουμε να μην τρώμε γλυκά…
Ο διαβήτης δεν είναι σπάνιος. Η συχνότητά του είναι τέτοια που πρακτικά μας αφορά όλους, είτε προσωπικά είτε στο συγγενικό ή φιλικό μας περιβάλλον.
Ο διαβήτης δεν είναι μια πάθηση που θα μας “συστηθεί”. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων είναι ο σιωπηλός επισκέπτης που δεν δίνει κανένα σύμπτωμα για πολλά χρόνια. Προκειμένου λοιπόν να μην τον διαπιστώσουμε κατευθείαν από τις επιπλοκές του, θα πρέπει να τον διαγνώσουμε σε κάποιο τακτικό έλεγχο.
Ο διαβήτης δεν είναι μεταδοτικός… Όσο αφελές και αν φαίνεται, υπάρχουν ακόμα αρκετά ταμπού ως προς το διαβήτη και τη θεραπεία του. Κάποιοι, ακόμα και σήμερα, νιώθουν το “στίγμα” του ασθενή που κάνει ινσουλίνη ή του παιδιού που είναι στο σχολείο και πρέπει να μετρήσει το σάκχαρό του. Στίγμα που θυμίζει μεταδοτικά νοσήματα άλλων εποχών. Δεν υπάρχει πραγματικά κανένας λόγος να νιώθει κανείς ντροπή ή φόβο και δεν υπάρχει κανένας λόγος να οδηγείται κανείς σε “απομόνωση”…
Τέλος, ο διαβήτης δεν είναι το τέλος του κόσμου! Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν με το διαβήτη τους, ακολουθούν την αγωγή τους, ρυθμίζουν το σάκχαρό τους και απολαμβάνουν μια απολύτως φυσιολογική και δραστήρια ζωή, μέχρι τα γεράματα, χωρίς επιπλοκές και προβλήματα…
Είμαστε συμβεβλημένοι με τον ΕΟΠΥΥ,
για την κάλυψη των ιατρικών σας εξετάσεων.
